Een oud, heel oud muziek instrument. Ik ben deze tegen gekomen op een reenactment uitje en had gelijk het idee dat ik daar zelf ook wel iets mee zou kunnen. Echter is het natuurlijk ook zeer leuk om dit zelf te maken. Het origineel zoals het er uit hoort te zien kun je hier vinden. Deze wiki pagina is wel in het Duits maar het geeft een mooi beeld hoe deze lyre zo’n 1500 jaar geleden gemaakt is.
Als start eerst tekenen. Ik heb van het internet een aantal voorbeeld tekeningen gezocht en van Michel j. King wat tekeningen gekocht om zo meer bekend te worden met het model. Denk aan maten, materialen, bouwmethode enz. Het lijkt een makkelijk instrumentje meer er komt nog wel wat bij kijken.
Nadat het model is uitgeknipt heb ik deze overgenomen op het hout. Ik heb een mooie plaat eikenhout van 5mm dik. Deze plaat gebruik ik als basis. Het is wel handig om op de plaat hout gelijk de middenlijn over te nemen voor later gebruik. Wanneer je ze er nu gelijk op zet, is de hartlijn zuiverder dan wanneer dit straks gezet word is mij opgevallen.
De platen zijn uitgezaagd en het klankbord nog los. De klank kast hoort een uitgeholde plaat te zijn. Aangezien ik nu een eerste model bouw heb ik gekozen om een lesmethode te kiezen en dus vanuit latten te werken. Hierbij is wel gelet op houtnerf en sterkte natuurlijk. De snaren oefenen wel erg veel kracht uit op het hout.
Omdat het een klank kast is moeten er ergens wat gaatjes geboord worden. Ik heb hierin het origineel gevolgd en gaatjes geboord. Het klankbord is nog niet verder afgewerkt dat moet nog gebeuren. Doordat ik nu de hartlijn er nog op heb staan is het mooi uit te meten en weet ik zeker dat alles exact op de goede plaats zit.
De achterzijde van het klankbord en de binnenzijde van de klankkast zijn afgewerkt en de delen kunnen vast gelijmd worden. Ik heb nu gekozen voor een goede houtlijm i.p.v. beenderlijm zoals dit bij het origineel gedaan zou zijn. Zo is gelijk goed te zien dat er echt heel veel lijmklemmen nodig zijn. Op deze foto zijn het er nog veel te weinig.
Met een fijn schaafje worden de zijkanten netjes glad afgewerkt. Zorg hier dat het schaafje echt heel erg scherp is. Het mes zal anders gaan happen en zo een minder mooi vlakke zijkant worden. Later zal dit nog verder worden afgewerkt met een schraap staal. Wil je meer weten over een schraapstaal? Kijk dan hier.
Ook de vlakke delen worden netjes op maat geschaafd. Ik heb 5 mm eiken hout gebruikt en schaaf deze terug naar 3mm bij de gaten en 1mm bij de stempennen. Ook het vlakke gedeelte zal ik later nog verder afwerken met een schraapstaal. Doordat ik met een schraapstaal werk word het hout mooi egaal glad waardoor het straks met het afwerken met lak en was mooier glad word.
En natuurlijk VEEL hout krullen. Dat is handig om in een krant te rollen om de haard aan te maken. Jammer dat wij geen haard bezitten.
De binnenkant ofwel de opening waarover de snaren lopen moet nog afgewerkt worden. Hier is het lastig werken met een schaafje en schraapstaal. Om die reden heb ik gekozen voor een vijltje. Het gaat hier dan ook echt om de kleine ronde/holle vormen. Door deze nu ook netjes vlak te vijlen zal er een mooi resultaat te zien zijn. Het oog wil tenslotte ook wat.
Nadat alles netjes afgewerkt is kan er een dun laagje vernis op het hout. Nadat dit goed is uitgehard zal dit mooi vlak geschuurd worden met fijn schuurpapier zodat er een goede was overheen kan. Ik heb gekozen om eerst een dunne laag beits over te zetten omdat ik dan zeker weet dat het hout netjes blijft. Origineel zal hier een olie of was direct gebruikt worden om het hout te verzorgen.
Nu de lier zelf klaar is kan er een kam gemaakt worden waar de snaren overheen komen te liggen. Ik heb hiervoor een hardhout gebruikt.
De basis vorm van de kam uitgezaagd. Nu basis klaar is kan de uiteindelijke vorm afgetekend worden en deze verder afgewerkt.
De zijkanten worden mooi taps toelopend afgeschaafd. Laat wel een mm vlak hout over i.v.m. Stevigheid. De snaren worden er natuurlijk weer later ingezet.
De brug is netjes afgewerkt en in de was gezet. Deze komt exact tussen de geboorde gaten te zitten.
Bij de Trossinger Lier is het niet bekend hoe de snaren exact bespannen waren. Er zijn natuurlijk wel theorieën. Echter blijven dit theorieën die voortkomen uit andere instrumenten die gelijkend zijn aan deze. Een idee van mijzelf om hier een kam van been voor te maken. Deze kan dan voorzien worden van 6 gaatjes waar de snaren dan doorheen getrokken kunnen worden. Ik heb een stukje schenkel omdat dit makkelijk te verkrijgen is in de supermarkt. Helaas ben ik vergeten een resultaat afbeelding te maken. Echter zal het instrument zoals we hier zien straks wel nog wat extra decoratie krijgen. Maar voordat ik dat aanbreng, zal het instrument wel goed moeten zijn i.v.m. het vele werk dat er in zit.
En natuurlijk de stempennen. Ik heb hiervoor hard rondhoud gekozen van 6mm. Nu ik dit stuk aan het schrijven ben en het instrument getest is gebleken dat ik hiervoor toch nog te zicht hout gekozen heb. Omdat dit de eerste Trossinger Lier is die ik maak heb ik gekozen om metalen stempennen te gebruiken van een vorige restauratie waarbij ik overmaat stempennen heb gebruikt. En daar zal ik later op terug komen in dit stuk.
Het pas maken van de stempennen. Zoals te zien aan het stukje gereedschap worden deze schuin afgevijld. Doordat ik met een ruimer de pengaten taps uitruim zullen de stempennen altijd goed vast gedrukt kunnen worden zodat de snaren niet los draaien wanneer deze op toon gebracht worden.
Om de stempennen te kunnen draaien heb ik gekozen om deze iets af te schuinen. Door daar een houten vork op te zetten kan er genoeg kracht op gezet worden om zo de juiste toonhoogte te krijgen. Echter bleek al snel dat deze niet sterk genoeg waren en ik de pennen stuk draaide.
Goed te zien dat de benen brug is afgemaakt. Al is deze niet versierd. Dat is straks wel de bedoeling. Doordat ik de stempennen van te zacht hout gemaakt heb kan het instrument een octaaf te laag goed bespeeld worden. Omdat ik dit niet mooi vind heb ik besloten om deze pennen te vervangen. Echter is wel duidelijk dat ik deze Lier verder af ga maken met de juiste versieringen er op. Het instrument klinkt fantastisch.
Hoe de Trossinger lier klinkt.
Alles kan nu weer uit elkaar gehaald worden om de Lier verder af te maken. Ik heb besloten om de tekening aan de voorzijde er wel gewoon op te zetten.
Ik heb op het internet wat afbeeldingen opgezocht en deze opnieuw uitgetekend. Nu ik een goede werktekening had kon ik deze met een carbonblad overnemen op het hout. Het doel is nu om alle lijnen in te kerven in het hout.
Als eerste het knoopwerk. Goed te zien dat het snijwerk best diep gesneden is. Dit had minder diep gemogen eigenlijk. Het is voor mij dan ook een eerste keer dat ik dit op deze manier doe. En ook hier geldt. Oefening baart kunst. Toch ben ik gelijk op het instrument zelf begonnen.
Nadat alles netjes is ingekerfd kan het geheel weer mooi glad geschraapt worden. Het carbon is blauw en ik wil niet dat de kerflijnen blauw ingekleurd worden. Dat is wel wat er gebeurt wanneer je glad schuurt met schuurpapier. Het blauwe inkt zal zich dan in de kerven nestelen en dan een blauwe vulling geven.
Ook het knoopwerk wat boven de afbeelding zit word er op gezet. Door hier met een dubbel carbon te werken zal de tekening op de achterkant van de tekening afgedrukt worden. Daardoor is het spiegelen straks op de andere arm makkelijk te doen.
Ook deze worden ingekerfd, door een goed scherp mes te gebruiken zal er een mooie strakke lijn. Pas wel op met de houtnerf, deze willen een wat minder scherp mesje mee nemen waardoor er een minder strakke lijn ontstaat. Ik heb een aantal kleine beitels of gutsen. Deze zijn erg makkelijk in gebruik en mooi scherp te slijpen.
Ook het benen stuk wat de snaren vast houd word netjes versierd. Als eerste zaag ik de zijkanten mooi in een speelse vorm. Deze vorm is bedacht door mijzelf. Er is niets bekend over de manier waarop de snaren bevestigd waren omdat deze er niet bij gevonden zijn. Na het lezen op verschillende websites en geschreven stukken heb ik het meest waarschijnlijke idee er uit gepakt wat voor mij werkt.
In het midden een T van Trossingen. Ik had eerst een idee voor een symbool maar dat heb ik niet uitgevoerd. Het maken van een symbool kan natuurlijk wel maar omdat het hier om een replica gaat is het ongepast om daar een eigen symbool op te zetten is mijn idee. Een mooi uitgevoerde T van trossingen is natuurlijk een mooie verwijzing naar de vindplaats van deze Lier.
Nu alle onderdelen voorzien zijn van hun versieringen kan alles weer in elkaar gezet worden. Ik heb twee setjes nylon gitaar snaren aangeschaft voor de lier. Van elke set gebruik ik alleen de niet omwonden snaren. Nu alles goed opgespannen is, moet het zo nu en dan even gestemd worden, maar het klinkt fantastisch.
Een mooi site over dit instrument en een aantal filmpjes kun je hier vinden, Micheal King.
Ik hoop je hiermee te hebben mogen inspireren en ga nog even wat oefenen voor een klein deuntje.